Սելեւկյան պետության կարճատեւ գերիշխանության տարիներին Անտիոքոս III-ը, Հայաստանը ջլատելու եւ իր տիրապետությունն այստեղ ամրապնդելու նպատակով, մի շարք սահմանային «աշխարհներ» ու գավառներ կտրեց Մեծ Հայքից եւ բռնակցեց շրջակա այլ երկրների:
Մեծ Հայքի արքա Արտաշես Ա Բարեպաշտ
Ք.ա. 190 թ. Փոքր Ասիայի Մագնեսիա քաղաքի մոտ Անտիոքոս III-ը ծանր պարտություն կրեց հռոմեացիներից: Օգտվելով սելեւկյան պետության թուլացումից` Ք.ա. 189 թ. Մեծ Հայքում անկախ թագավոր հռչակվեց Արտաշես Ա-ն, Փոքր Հայքում` Միհրդատը, Ծոփքում` Զարեհը, Կոմմագենեում` Պտղոմեոսը:
Այսպիսով` հայկական թագավորությունները կործանումից մեկ տասնամյակ անց վերականգնեցին պետական անկախությունը:
Արտաշես Ա-ն (Ք.ա. 189-160 թթ.) մեր ժողովրդի պատմության նշանավոր թագավորներից մեկն է եղել:
Արտաշես Ա-ն իրագործում է բազմաթիվ բարենորոգումներ, որոնք նպաստում են երկրի աննախընթաց վերելքին:
Արտաշեսն իրեն ներկայացնում էր որպես Երվանդական արքայատոհմի սերունդ: Սակայն իրականում նա հիմնադրում է նոր թագավորական հարստություն, որն իր անունով կոչում ենք Արտաշեսյան:
Այս դինաստիան Մեծ Հայքում իշխեց մոտ երկու դար (Ք.ա. 189-1 թթ.) եւ այդ շրջանում մեր երկիրը դարձավ տարածաշրջանի ամենահզոր թագավորություններից մեկը:
Արտաշես Ա-ի առաջնահերթ խնդիրներից էր վերամիավորել Մեծ Հայքից բռնի առանձնացված հողերը: Իր միավորիչ գործունեությունը հաջողությամբ իրականացնելու համար Արտաշեսին անհրաժեշտ էր հզոր բանակ:
Նա բանակը բաժանեց չորս սահմանապահ զորաթեւերի` զորավարությունների:
Դրանցից յուրաքանչյուրը խնդիր ուներ օտար հարձակման դեպքում պաշտպանել սահմանի իր մասը` մինչեւ արքայական բանակի հասնելը, ինչպես նաեւ անհրաժեշտության դեպքում իրականացնել հարձակողական արշավանքները:
Այդ զորավարությունների հիմքի վրա հետագայում ստեղծվեցին բդեշխությունները:
Հզոր բանակի միջոցով Արտաշեսը միավորեց հայկական տարածքների մեծ մասը: Արեւելքում նա հասավ մինչեւ Կասպից ծովը եւ վերադարձրեց Փայտակարանն ու Պարսպատունիքը, հյուսիսում վրացիներից հետ վերցրեց Կղարջքը եւ Գուգարքը, արեւմուտքում Փոքր Հայքից վերցրեց Դերջանը, Կարինը, Ծոփքի արքա Զարեհի հետ գրավեցին ու բաժանեցին Եկեղիքը, հարավում սելեւկյաններից հետ գրավեց Տմորիքը:
Հույն աշխարհագրագետ Ստրաբոնի վկայությամբ` այդ բոլոր տարածքների բնակչությունը հայախոս էր:
Արտաշես Ա թագավորի սահմանաքարերից
Այսպիսով` Հայաստանի հիմնական մասը ընդգրկվեց Արտաշեսի պետության մեջ: Սակայն նա հաջողության չհասավ Փոքր Հայքը, Ծոփքը եւ Կոմմագենեն վերամիավորելու փորձերում: Չնայած դրան` նա աջակցեց Ծոփքի եւ Փոքր Հայքի տարածքների ընդարձակմանը:
Միավորված ու ընդարձակված պետության կառավարումը հեշտացնելու նպատակով նա Մեծ Հայքը բաժանել է 120 գավառների (ստրատեգիաների), որոնք ղեկավարում էին թագավորի նշանակած ստրատեգոսները:
Հատկապես կարեւոր էր Արտաշեսի իրականացրած հողային բարեփոխումը:
Չնայած երկրում տիրում էր ստրկատիրական հասարակարգ, սակայն ի տարբերություն հունա-հռոմեական «դասական» ստրկատիրության, ուր աշխատավոր դասակարգը հիմնականում կազմված էր ստրուկներից, Հայաստանում աշխատավորների հիմնական մասը ազատ գյուղացիներն էին, որոնք միավորված էին համայնքներում:
Արտաշատ
Ավագանու ներկայացուցիչները ամեն կերպ ձգտում էին լավագույն տարածքները խլել գյուղական համայնքներից եւ դրանք միացնել իրենց սեփական տնտեսություններին` դաստակերտներին կամ ագարակներին, ուր օգտագործում էին մշակ-ստրուկների աշխատանքը:
Գյուղացի համայնականները սեփական ուժերով չէին կարող ընդդիմանալ խոշոր հողատերերի ոտնձգություններին, իսկ դա կարող էր հանգեցնել գյուղական համայնքների քայքայմանը: Դա վնաս էր պետությանը, քանի որ համայնքներն էին թագավորին տալիս հարկ եւ զորք:
Արտաշեսը իրականացրեց հողաբաժանում եւ համայնքների ու ագարակների միջեւ կանգնեցրեց արամերեն արձանագրությամբ հողաբաժան սահմանաքարերը:
Այս բարեփոխումը կարգավորել է հողի սեփականության խնդիրը` արգելելով ագարակատեր-ավագանուն յուրացնել գյուղացի-համայնականների հողերը:
Պատմահայր Մովսես Խորենացին, խոսելով Արտաշես Ա-ի հողային բարեփոխումների մասին, գրում է. «Արտաշեսի ժամանակ մեր հայոց աշխարհում անմշակ հող չէր մնացել` ոչ լեռնային եւ ոչ դաշտային, այնքան էր շենացել երկրիը»:
Արտաշատ մայրաքաղաքի հատակագիծը
Արտաշես Ա-ն հիմնադրում է Արտաշատ մայրաքաղաքը, որը շուտով դառնում է Հին աշխարհի կարեւոր կենտրոններից մեկը: Ըստ հռոմեացի պատմիչ Պլուտարքոսի` քաղաքի տեղն ընտրելու եւ հատակագիծը կազմելու գործում հայոց արքային աջակցել է Հին աշխարհի նշանավոր զորավարներից կարթագենցի Հաննիբալը: Նա Հռոմի երբեմնի ահեղ թշնամին էր, որն իր պարտությունից հետո անցել էր արեւելք եւ ապաստանել Հայաստանում :
Արտաշատ քաղաքը հելլենիստական դարաշրջանին բնորոշ ձեւով կոչվել է երկրի թագավորի` այս դեպքում Արտաշեսի անունով:
Արտաշատի հիմնադրման ժամանակ այնտեղ է տեղափոխվել նախկին մայրաքաղաք Երվանդաշատի բնակչության մի մասը: Հին աշխարհում ընդունված էր նորաստեղծ քաղաքները բնակեցնել ավելի հին քաղաքների բնակչության հաշվին:
Քաղաքը կառուցվել է Արարատյան դաշտում` Արաքս եւ Մեծամոր գետերի միախառնման տեղում` ներկայիս Խոր Վիրապի տարածքում:
Արտաշեսն առևանգում է Սաթենիկին
Քաղաքի աշխարհագրական դիրքը շատ բարենպաստ էր: Արարատյան դաշտում էին խաչվում արեւելքից արեւմուտք եւ հարավից հյուսիս տանող առեւտրական ճանապարհները: Պատահական չէ, որ այստեղ են կառուցվել Հայաստանի գրեթե բոլոր մայրաքաղաքները` Արմավիրը, Երվանդաշատը, Արտաշատը, Վաղարշապատը, Դվինը, Երեւանը:
Նորաստեղծ Արտաշատում թագավորը կառուցեց Հայոց աշխարհի հովանավոր Անահիտ աստվածուհու տաճարը: Այնտեղ Անահիտի արձանի կողքին տեղադրվեցին Արտաշեսի նախնիների` Երվանդական եւ Աքեմենյան թագավորների քանդակները: Սրանց ժողվուրդը պետք է պաշտեր որպես աստվածների: Թագավորի նախնիների աստվածացումը բարձրացնում էր նրա իշխանության հեղինակությունը ժողովրդի մոտ:
Արտաշեսը կառուցել է նաեւ Զարեհավան եւ Զարիշատ քաղաքները:
Արտաշեսի հուղարկավորումը
Նրա օրոք վերականգնվեց նավագնացությունը Հայաստանի լճերի ու գետերի վրա, բարեփոխվեց տոմարը:
Արտաշեսը մեծ հեղինակություն էր վայելում տարածաշրջանում, եւ հարեւան երկրների թագավորները վեճերը լուծելու համար հաճախ դիմում էին հայոց արքայի միջնորդությանը:
Փաստորեն, Հայաստանը կրկին վերականգնել էր նախկին հզորությունը եւ երկրորդական երկրից հետզհետե վերածվում էր առաջատար պետության:
Հին աշխարհի պետություններում ընդունված էր թագավորներին պատվանունների շնորհումը: Արտաշես Ա-ն իր կատարած բարի գործերի համար ստացել էր «Բարեպաշտ» պատվանունը:
Արտաշես Ա-ի բարեփոխումների եւ գործունեության շնորհիվ Մեծ Հայքը բռնեց սրընթաց վերելքի ուղին, որի հետագա արտացոլումը հանդիսացավ նրա թոռ Տիգրան Մեծի օրոք հայկական կայսրության ստեղծումը:
Արտաշիսյաններիարքայացանկը
1. Արտաշես Ա (Ք.ա. 189 թ. – մոտ 160 թ.),
2. Արտավազդ Ա (Ք.ա. մոտ 160 թ.– մոտ 115 թ.),
3. Տիրան (Տիգրան Ա, Ք.ա. մոտ 115 թ. – 95 թ.),
4. Տիգրան Բ Մեծ (Ք.ա. 95 – 55 թթ.),
5. Արտավազդ Բ (Ք.ա. 55 – 34 թթ.),
6. Արտաշես Բ (Ք.ա. 30 – 20 թթ.),
7. Տիգրան Գ (Ք.ա. 20 թ. – մոտ 8 թ.),
8. Տիգրան Դ (Ք.ա. մոտ 8 – 5 թթ. և Ք.ա. 2 – 1 թթ.),
Фразеологизмы. Фразеологизм (лексическая единица, устойчивое выражение) — свойственное определённому языку устойчивое словосочетание, смысл которого не определяется значением отдельно взятых слов.
Роль фразеологизмов в нашей жизни.
Фразеологизмами мы называем устойчивые сочетания слов, которые равны по значению слову или даже предложению.
Мы уже сказали о том, что фразеологизмы – это устойчивые выражения. Это значит, что они употребляются в готовом виде и почти не изменяются.
Кот наплакал, надуть губы, бить баклуши, навострить уши, перегнуть палку. Мы привыкли видеть все эти фразеологизмы именно в таком виде.
А всё потому, что фразеологизмы передаются из уст в уста в том же виде, в каком были созданы – они изменяются крайне редко
КОТ НАПЛАКАЛ.
Кот наплакал – мало .
Надуть губы – обидеться.
Бить баклуши – бездельничать.
Навострить уши – прислушаться.
Перегнуть палку – перестараться.
Получается, что во фразеологизме два слова или более становятся каким-то неделимым единством и приобретают новый смысл. Можно даже сказать, что это почти одно слово, просто выглядит как словосочетание.
Во фразеологизмах слова выступают в переносном значении.
Обычно говорится, что значение фразеологизма не равняется значениям слов, которые в него входят.
Например, ГУБЫ НАДУТЬ
При этом о значении некоторых фразеологизмов легко догадаться.
Однако значение некоторых фразеологизмов может поставить нас в тупик. Например, бить баклуши, попасть впросак, почивать на лаврах…
Может быть, разгадать эти выражения было бы и несложно… но что обозначают все эти странные слова в них?
А ведь фразеологизмы достаточно часто содержат устаревшие слова и формы слов. Ведь сами фразеологизмы стареют очень медленно: не зря их называют устойчивыми выражениями!
Баклуша – это деревянная чурка, заготовка для ложки. Отбивать эти заготовки – самая лёгкая работа для того, кто делает ложки. Поэтому выражение бить баклуши до сих пор употребляется в значении бездельничать.
А что такое попасть впросак и откуда к нам пришло это выражение? Просак – это прядильный станок. Если человек при работе с ним проявлял невнимательность, в станок могло затянуть его волосы или одежду – очень неудобное положение! Вот и закрепилось за этим фразеологизмом значение «попасть в неприятное положение».
Почивать на лаврах.Это выражение пришло к нам из Греции, где лавровым венком венчали победителя в соревнованиях или сражениях. После победы можно было успокоиться и наслаждаться достижениями – отдыхать. Это и стало значением фразеологизма.
Если значение фразеологизма непонятно, то его можно уточнить в специальных словарях. Они так и называются − фразеологические.
Вообще, происхождение некоторых фразеологизмов очень интересно.
Вот, например, почему мы называем белой вороной того, кто чем-то выделяется из общей массы?
Если поразмыслить, то белые вороны действительно встречаются в природе очень и очень редко. И остальные вороны их не слишком-то жалуют.
И вот около двух тысяч лет назад римский поэт и сатирик Ювенал заметил это. И написал такие строки:
Рок даёт царства рабам,
доставляет пленным триумфы.
Впрочем, счастливец такой
реже белой вороны бывает…
Отсюда и пошло выражение.
Нам нужно запомнить следующее…
Фразеологизмы – это устойчивые сочетания слов, которые равны по значению слову или целому предложению.
Фразеологизмы – цельные по значению сочетания. Они всегда используются в переносном значении.
Происхождение фразеологизмов
Как же появляются такие устойчивые сочетания? Очень часто появлением фразеологизмов мы обязаны нашим предкам и их наблюдательности.
Вот, например, наши предки давным-давно заметили, что есть такое растение – белена. И что оно очень ядовито: если животное съест белену, оно может взбеситься.
И вот появляется выражение – «белены объелся или объелась» — о животном, которое внезапно взбесилось.
Но потом это меткое выражение стало устойчивым и добавилось в речь. Как только кто-то начинал вести себя странно – его спрашивали: «Да ты что, белены объелся, что ли?»
Довольно много фразеологизмов пришло к нам из различных профессий.
Например, выражение шито белыми нитками нам подарили портные. Топорная работа, то есть грубая – это выражение плотников. Небо с овчинку – так говорили о сильном страхе скорняки, которые выделывали кожи. Стричь под одну гребёнку – из речи парикмахеров. Вызвать огонь на себя – от военных. Номер не пройдёт – от артистов, закручивать гайки – из речи механиков.
И вряд ли нам придётся долго гадать – откуда пришло выражение «в час по чайной ложке». Конечно же, нам его подарили медики, хотя теперь оно обозначает просто «медленно».
держать в ежовых рукавицах
А некоторые фразеологизмы пришли к нам из истории и отражают какие-то традиции, обычаи или действия.
Вот, например, показать где раки зимуют.
Оказывается, раньше на Руси помещики любили полакомиться раками даже зимой. И посылали на ловлю раков провинившихся крестьян. Почему провинившихся? Потому что зимой раки скрываются под корягами. А ловить их приходилось в ледяной воде. Крестьяне простужались, заболевали и даже могли умереть.
Поэтому показать, где раки зимуют – это выражение угрозы.
Жить на широкую ногу – жить так, будто ты знатный и богатый, ни в чем себе не отказывать.
шиворот-навыворот пришёл к нам из времен Ивана Грозного.
Одним из источников устойчивых сочетаний является античность.
Древняя Греция подарила нам такие выражения, как авгиевы конюшни, кануть в Лету, дамоклов меч, пиррова победа и так далее.
При этом фразеологизмы могут приходить как из античных мифов и легенд, так и из преданий о реальных исторических личностях.
Из мифов к нам пришёл такой фразеологизм, как авгиевы конюшни.
Он появился из мифа о царе Авгии, у которого были огромные конюшни. Эти конюшни не чистились годами. И очистить их смог только самый известный герой Эллады – Геракл. Авгиевы конюшни считаются шестым подвигом Геракла.
Мы используем это выражение, когда говорим о каком-то месте, которое сильно загрязнено или находится в беспорядке, в запущенном состоянии.
Примеры седьмая вода на киселе — очень дальнее, сомнительное родство; выходить сухим из воды — ловко избежать заслуженного наказания; носить воду решетом — делать что-то без видимого результата, напрасный труд; заварить кашу — начать хлопотное, иногда неприятное дело; козёл отпущения (библ.) — человек, на которого сваливают чужую вину; закидывать удочку — пытаться что-либо выяснить, разузнать.
а) Пол_жить на полку, удобно распол_житься, предпол_гать ответ, сл_жить книги, распол_гать запасами, предл_гать помощь, кратко изл_жить содержание, прол_жить путь.
б) Город Р_стов, устье зар_сло, морские водор_сли, дети подр_сли, выр_стить в саду, произр_стать в пустыне, богатая р_стительность, выр_щенные лимоны, мир р_стений, переходный возр_ст, зар_сли камыша, сберечь пор_сль, подр_стковый врач, р_стущие на берегу, зеленый р_сток, отр_сль хозяйства
Упражнение 2
Спишите, вставляя пропущенные буквы, графически объясняя выбор орфограмм в корне.
а) Изл_гать содержание, хорошо изл_жить; знать признаки прил_гательного; написать изл_жение; оба сл_гаемых; распол_житься на ночлег; распол_гать свободным временем.
Ի՞նչ նմանություններ և տարբերություններ կառանձնացնեք հայ և եզդի ժողովուրդների միջև։
Նրանք խոսում են հայերեն ինչը չես կարող ասել մոլոկանների մասին։
Եզդիներ որպես հնագույն ազգ, առաջացել է Միջագետքում՝ Իրաքի տարածքում, նրանց պատմական բնօրրանը համարվում է Իրաքի հյուսիսում գտնվող Շանգալը։ Եզդիները չունեն պետականություն, սփռված են աշխարհով մեկ։ Ապրում են Թուրքիայում, Իրաքում, Սիրիայում, Հայաստ անում, Վրաստանում, Ռուսաստանում, Գերմանիայում, Ֆրանսիայում, Կանադայում, Ամերիկայում և մի շարք այլ երկրներում։ Ոչ ստույգ տվյալներով եզդիների թիվը աշխարհում հասնում է մինչև 3 միլիոնի։
Եզդիներն իրենց կրոնը՝ եզդիականությունը, կոչում են Շարֆադին։ Եզդիներն իրենց կրոնի մասին տեղեկանում և գիտելիքներ են ձեռք բերում իրենց աղոթքներից. որոնք էզդիկի կոչվում են «կավլ» կամ ամբողջական՝ «ըլմ»։ Կավլերի (աղոթքների) լեզուն կոչվում է ադաբիերեն, որը բավականին բարդ է և գործածվում է միայն աղոթքների ժամանակ։
Եզդիականության մեջ գործում է սուրբ երրորդություն գաղափարախոսությունը՝ ի պատիվ եզդիական պանթեոնի 3 գլխավոր կերպարների՝ Տաուսե Մալակ, Շիխադի և Սլթան Էզդի (եզդ. Էզդիտե Սոր)։
Թյուր է այն կարծիքը, թե իբր Սլթան Էզդին Մուավիայի որդին է։ Մուավիան եղել է արաբ, որն ապրել է 8-9 դարերում։ Իսկ Սլթան Էզդին համարվում է լույս՝ Աստծո կողմից ստեղծված, որի համար ստույգ ժամանակաշրջան չի նշվում։
Եզդիներն իրենց ծագումից ի վեր կոչվել են 3 տարբեր անուններով՝ Մթհայրա, Ադաբի, ապա նոր Էզդի։
